A' Mheanbhchuileag (1)
le Fearghas MacFhionnlaigh
Bha mi nam shuidhe uair a' leughadh aig bòrd
nuair a mhothaich mi lìon damhain-allaidh
air taobh a-muigh na h-uinneige
agus meanbhchuileag ri strì innte.
Choimhead mi fhads a nochd an damhan-allaidh.
Chaidh mi air ais gu m' leabhar.
Nach b'e dòigh nàdair sin?
Meanbhchuileag agus damhan-allaidh air lìn.
So-leòntachd agus cumhachd snìomhte le chèile.
Ach chuir e dragh orm.
Tha e a' cur dragh orm
gu bheil a' mhòrchuid den t-saoghal fo shàl,
is leth an latha fo dhorchadas,
is luisreadh an dà Mhul fo dheigh,
is Macchu Picchu na thobhta,
is an dodo air dol à bith,
is iom-tharraing a' cur spàirn ruinn,
is an treas cuid de ar beatha air caitheamh ann an suain,
is dà thrian de ar n-eanchainn à feum,
is cidhis na cruinne-cè air sleamhnachadh
a chum nach eil co-chothram ann eadar bòichead is fìrinn,
is breugan a' cnàmhadh ar planaid mar ghithean an corp cait,
is gu bheil a leithid de rud ann idir ris an abrar bàs,
a chum gur buaine cnàmhan na eanchainn
is plastaig na gaol.
lnnsidh mi seo dhut -
chan e Atlas a th' annam;
chan urrainn dhomh an saoghal a ghiùlan.
Chan eil annam ach atam air druim an domhain,
ri strì eadar fisean is fiùisean.
Tha e a' cur dragh orm
a' faicinn dùthaich a' dol fodha
mar chaisteal-gainmhich fon làn,
is cànain air tilgeil uainn
mar bhratach phàipeir ghlas,
's weltanschauung air dearmad
mar aisling-latha fhaoin,
is eachdraidh air dol à fianais
mar lorg-coise cloinne air an tràigh.
lnnsidh mi seo dhut -
chan e Fionn a th' annam;
chan urrainn dhomh mo dhùthaich a ghiùlan.
Chan eil annam ach cealla am bodhaig Albainn,
ri strì a bhith nam chealla-eanchainn.
Tha mi beag is tha eagal orm roimh rudan beaga:
a' chealla aillseach a sgriosas bodhaig,
am facal òinseach a sgriosas gaol,
am bonn-airgid a reiceas rìoghachd,
an t-atam sgoilt a sgriosas Hioroisimea,
a' vìoras nimheil, am peilear nàimhdeil,
mearachd ann an inntinn feallsanaich.
Dh'ionnsaich mi rud -
tha mi bàsmhor;
is dòcha gun tig a-màireach as m' aonais.
Bu toigh leam a bhith mar Mhaois,
a' sgrìobhadh bhriathran Dhè;
ach bhriseadh clàr-cloiche
am peann plastaig agam.
Agus a bharrachd air sin
chan eil preas loisgeach agamsa
mar choinneil.
Bu toigh leam a bhith mar Argas,
a' coimhead air an domhan le ceud sùil;
ach tha an iunaibhears ro àibheiseach dhomh.
Gidheadh mur faic mi a h-uile nì
cionnas a bhios cinnt agam air nì sam bith?
Nach fheum eanchainn an cruinne shlugadh
mus bi i fallain?
Uaireannan
chì mi nithean a' tighinn beò
is a' dol nan ceò;
a' binndeachadh,
a' leaghadh.
Èist ri srann nan ataman!
A bheil iad ann far an robh iad?
Am mair iad far a bheil iad?
Eil fhios cò bhitheas annad sa mhadainn?
Dè cho daingeann 's a tha iarann?
Dè cho buan 's a tha inntinn?
An dèan thu faileas anns a' ghrèin?
lnnsidh mi seo dhuit -
chan fhaighear cinnt
ach ann am preas loisgeach.
Am bi mi beò a-màireach?
An robh mi beò riamh?
Tha mi taingeil gun do shlìob mi cat.
Thuirt Giacometti uair
nan robh teine ann an ealainlann
gun teasraigeadh esan cat roimh Rembrandt.
Na dhuine glic.
Cha sgriach peantadh sna lasraichean.
Bha cat againn fhèin a fhuair bàs.
Tha fhios nach eil e iomchaidh
a bhith a' caoidh chait nuair a bhios
crith-thalmhainn an Sìona,
is tuiltean sa Bhangla Deis,
is gort feadh leth 'n t-saoghail.
Ach bha cat againn a fhuair bàs.
Agus bha gràdh againn air.
Thuirt C S Lewis uair
air sgàth cràdh losgainn
gum bitheadh e na b'fheàrr
mur an robh iunaibhears ann.
Na dhuine cneasda.
Ach tha cruinne-cè ann,
is tha lasraichean ann,
is tha so-leòntachd ann,
is feumaidh sinn teicheadh on losgadh.
O chionn bliadhna no dhà
bha taisbeantas siùbhlach sa Ghearmailt
aig ealantair Ameireaganach.
An àiteigin eadar gailearaidhean
chaidh a' vana san robh na deilbh far an rathaid
agus chaidh a chuid pheantaireachd a mhilleadh sna lasraichean.
Obair deich blianna. Caillte.
Rinn peantair eile, Sasannach,
dealbh gach latha fad bliadhna
air cuspair an lnferno aig Dante.
Cha mhòr nach robh iadsan uile sgriost'
ann an teine san taigh-tasgaidh!
'Und Alles Sein ist flammend Leid' -
sin agad na sgrìobh am peantair Franz Marc
air cùlaibh chanabhais.
'Agus 's e cràdh lasrach a' Bhith gu lèir'.
Nach faca tu riamh na h-eòin mhiotailteach ud
ag iadhadh thar fàire
is mòran uighean miotailteach nam broinn,
trom le puinnsean, an impis breith?
Tha e cho doirbh na lasraichean a sheachnadh.
Saoil carson a tha e cho mòr nas fhasa
nithean a sgriosadh na beagan sìobhaltachd a thogail?
Nach robh Eilean Ì bochd cho so-leònta
fa chomhair nan Lochlannach?
Lasraichean. Lasraichean.
Bha Maois ceart.
Bu chòir do sgrìobhadair sgrìobhadh air cloich!
ls dòcha gum bu chòir do luchd-ealain uile obair ann an cloich.
Is e sin mas ann an tòir air neo-bhàsmhorachd a tha iad.
Nach neònach e na h-uiread de ealantairean meadhon-linnteach
nach do chuir an ainmean ris an obair aca?
An ann dìreach nach robh iad ag obair airson an glòir fhèin
ach a-mhàin airson na Fìrinne?
An ann is dòcha cuideachd nach robh mì-chinnt
aca a thaobh neo-bhàsmhorachd?
Bha Dia eòlach air na h-ainmean aca is bha sin gu leòr.
Cò aig tha fios, ach a-rèir coltais
is ann ri leasachadh chinne-daonna a dh'obraich iad
an àite fèin-spèis.
Cuiridh e càmpar ormsa uaireannan
ma thig cuideigin a chèilidh orm
is mi trang ri mo chuid sgrìobhaidh luachmhoir.
Ach gu dè luach ealain idir
mur toir e beairteas do dhaoine eile?
Nach e seo am peacadh as motha -
obair ar làmhan fhèin a dh'adhradh,
agus ìobairtean daonna a dhèanamh ri ar dia?
Ann an dòigh, ar leam, bhàsaich an seann luchd-ealain a bha sin
air sgàth na coimhearsnachdan aca.
Fios aca gum maireadh iad beò a chaoidh nan cuid obrach.
Ach dè ma bhàsaicheas mi mus dèan mi dad?
Chan e Budach a th'annam idir.
Nuair a rachas mi a-steach dhan uisge
